Last updated on 22-07-2020
Über Groß- und Kleinschreibung im Deutschen und im Niederländischen habe ich hier im Blog schon regelmäßig geschrieben. Buurtaal-Leser Daniel Böttcher fasst in diesem Gastbeitrag die Lage im Niederländischen zusammen.
Im Prinzip ist die Sache einfach: Einen Großbuchstaben (hoofdletter) bekommen das erste Wort des Satzes sowie Eigennamen. Alles andere wird kleingeschrieben. Hier die wichtigsten Regeln für den Gebrauch der Großbuchstaben im Niederländischen:
Das erste Wort des Satzes
Das erste Wort eines Satzes (het eerste woord van een zin) wird immer großgeschrieben:
• Vandaag is het maandag.
• Komen jullie eindelijk?
• IJssalons zijn in de winter vaak gesloten.
• „Wie is er aan de beurt?“, vroeg de verkoper.
Steht vor dem ersten Wort ein Apostroph, wird das darauf folgende Wort großgeschrieben:
• ’s Avonds ga ik altijd vroeg naar bed.
Beginnt der Satz mit einer Zahl, wird dagegen klein weitergeschrieben:
• 100 foto’s heb je genomen?
Bei Briefen und Mails wird nach der Anrede in der nächsten Zeile – trotz des Kommas – mit einem Großbuchstaben weitergeschrieben:
• Geachte heer Van de Konijnenburg,
Helaas moeten wij u meedelen dat…
• Hoi Marjolein,
Ik heb gehoord dat je…
Eigennamen von Personen
Der Vor- und Nachname von Personen wird großgeschrieben:
• Kuifje en Bobbie zijn uitgevonden door de Belgische tekenaar Hergé.
Enthält der Name ein tussenvoegsel wie z. B. van, ter, de, wird es etwas komplizierter. Steht davor ein Vorname (und sei er auch abgekürzt), schreibt man in den Niederlanden van, van de usw. mit einem Kleinbuchstaben:
• Jan van den Brink kan niet komen.
• Weet er iemand wie A. de Boer is?
Steht vor dem tussenvoegsel kein Namensbestandteil (sondern z. B. nur ein Titel oder eine Anrede), wird das tussenvoegsel großgeschrieben:
• Dat is mevrouw Van der Velde.
• Professor De Groot is erg verstrooid.
Man kann sich also merken, dass immer das erste Wort eines Namens großgeschrieben wird!
Belgien
In Flandern wird der Name im Prinzip so geschrieben, wie er im Melderegister eingetragen ist. Wird dort das tussenvoegsel großgeschrieben, wird das in allen Situationen beibehalten:
• Frans De Jongh
Titel und Anreden
Titel und dergleichen werden kleingeschrieben:
• Waar is professor Zonnebloem?
• Vandaag komt prof. dr. De Wit van haar reis terug.
In diesem Zusammenhang ist zu beachten, dass das Anredepronomen u und die entsprechenden Ableitungen nicht (mehr) großgeschrieben werden:
• Waar heeft u uw auto geparkeerd, meneer De Bruin?
• Is dit boek van u?
Geografische Eigennamen
Länder, Städte, Flüsse und andere geografische Bezeichnungen (aardrijkskundige namen) werden immer großgeschrieben:
• De hoofdstad van Frankrijk heet Parijs.
Auch die Einwohner (de Nederlanders), das entsprechende Adjektiv (Nederlands) und die entsprechende Sprache (het Nederlands) werden immer großgeschrieben:
• Veel Nederlanders spreken naast Nederlands ook goed Engels.
• De Amsterdammers zijn toeristen wel gewend.
• Ook in Duitsland wordt Nederlandse kaas zeer gewaardeerd.
Ist die Beziehung zum Ursprungsort verblasst, bleibt es bei der Kleinschreibung:
• Ik moet nog een fles moezelwijn kopen. Of zal ik liever een flesje bordeaux nemen?
• Ik neem een plakje edammer. – Aber: Ik neem een plakje Edammer kaas.
Großschreibung aus religiöser Ehrfurcht, Feiertage
Der Name von Gott (God) wird großgeschrieben.
Auch (weltliche und religiöse) Festtage bekommen einen Großbuchstaben:
• Op de kleuterschool hebben de kinderen cadeautjes voor Moederdag geknutseld.
• Met Pasen ben ik op reis.
• Dit jaar valt Kerstmis op een woensdag.
Aber aufgepasst: Zusammensetzungen und Ableitungen hiervon schreibt man klein:
• Heb je al paaseieren gevonden?
• Wat een prachtige kerstboom heeft u toch!
• Op 1e kerstdag gaan we op bezoek bij mijn moeder.
• Op nieuwjaarsdag ligt er vaak nog sneeuw.
[Anmerkung Alex: In der Praxis wird dieser Unterschied nicht so streng gehandhabt. Das bedeutet, dass man Feiertagsbezeichnungen wie das gerade erwähnte nieuwjaarsdag oder auch pinkstermaandag durchaus mit großem Anfangsbuchstaben schreiben darf. Hier gehen die Rechtschreibregelwerke Het Groene en het Witte Boekje auseinander.]
Kleinschreibung gilt auch dann, wenn es sich nicht um einen Festtag handelt:
• In de adventstijd moeten we maar eens naar de kerstmarkt gaan.
Noch mehr wissen?
Die offiziellen Regeln sind im Internet abrufbar bei der Woordenlijst Nederlandse Taal.
Wat is taal toch eigenlijk ingewikkeld. Niet te geloven dat ik vroeger al dit soort regeltjes heb geleerd bij het leren van vreemde talen.
Das Schöne ist, dass die Groß-/Kleinschreibung nur relevant ist, wenn man schreibt. Beim Sprechen einer Fremdsprache hört man sie nicht :-)
Zum Glück :-)
Nog gecompliceerder (en in praktijk nauwelijks uitvoerbaar):
Jood (lid v.h. Joodse volk), de[m.], Joden [Jo·den]
jood2 (aanhanger v.h. joodse geloof), de[m.], joden [jo·den]
Joods (m.b.t. het Joodse volk), bnw., Joodse [Jood·se]
joods (m.b.t. de joodse godsdienst), bnw., joodse [jood·se]
… want wie kent de afbakeningen van „volk“ en „geloof“ in relatie tot de joodse traditie? Ido Abram heeft IMHO de joodse identiteit juist gedefinieerd met zijn „Schijf van vijf“.
Duidelijker is:
jood1 (jodium), het
Ich hoffe nicht, dass die deutschen Leser jetzt nach Deinem Kommentar schreiend davonrennen, Ernst ;-) Danke für die Ergänzung!
Warum…?
Es ist ein Unterschied, den ich in dem, was ich schreibe regelmäßig begegne. Ich kenne die Regel, aber habe normalerweise nicht die richtige Antwort.
Over God gesproken: in veel Bijbelvertalingen wordt niet alleen God met een hoofdletter geschreven; ook persoonlijke en soms bezittelijke voornaamwoorden die naar God verwijzen worden met een hoofdletter geschreven. Bijvoorbeeld een paar zinnen uit de Herziene Statenvertaling ( een bewerking van de Statenvertaling; de Statenvertaling is uit 1637, de Herziene Statenvertaling heel recent; en gangbaar in vooral behoudende kerken):
Over Jezus bij de bruiloft in Kana: en Hij zei tegen hen
Zijn moeder, Zijn broers, en Zijn discipelen.
In modernere vertalingen wordt God wel met een hoofdletter geschreven als het gaat om God als persoon, omdat in dat geval God beleefd wordt als een eigennaam. De persoonlijke en bezittelijke voornaamwoorden worden met een kleine letter geschreven, in bijvoorbeeld de Nieuwe BijbelVertaling uit 2004, een vertaling die in heel veel kerken in Nederland als voornaamste vertaling gebruikt wordt.
Dezelfde zinnetjes:
Toen zei hij
met zijn moeder, zijn broers en zijn leerlingen.
Ja, dat is typisch christelijk.
In het Duits is G*d „du“, heel familiair dus.
Maar in min of meer formele brieven en mails schrijf je „Du“, „Dein“ en „Dich“ weer met een hoofdletter. Je gebruikt dus het informele voornaamwoord, maar met de ‚plechtige‘ hoofdletter.
Wie heeft gezegd dat taal consequent moet zijn?
Niet-Nederlanders moet er ook op gewezen worden dat de IJ van bijv. ‘IJssalons’ eigenlijk maar één letter is. Vaak zie je zoiets als ‘de Ijssel’ e.d.
Ook een goede kans dat de spellchecker er Ij van maakt. Een woord kan immers maar met één hoofdletter beginnen…?
BTW Ik heb ooit wel toetsenborden gezien met een ij als letter onder een toets. Weet niet meer of ook daarbij een hoofdletter mogelijk was.
Vanaf mijn toetsenbord kom ik niet verder dan Ÿ en ÿ, maar dat ziet er natuurlijk niet uit. Via „tekenweergave“ (OS X Mavericks) kom ik wel bij: LATIN SMALL LIGATURE ij en LATIN CAPITAL LIGATURE IJ. WordPress laat trouwens sowieso niet alle tekens toe….
Nederlandse typemachines hadden vaak een ‚ij‘ toets, en die kon je ook als hoofdletter inzetten.
Hoe dat is met toetsenborden bij computers, geen idee.
Het werd in de tijd van de typemachines overigens ook wel afgeraden om in officiële stukken die ‚ij’toets te gebruiken: die ij was iets smaller dan wanneer je i en j elk apart typte, en dat laatste werd dan als mooier gezien. En ja, als hoofdletter moet je dan I en J ook elk apart aanslaan.
Mijn toetsenbord heeft geen ij-toets maar dat wil niet zeggen dat ik hem niet kan schrijven. Als ik ‚Tekenweergave‘ open en kies voor ‚Latijn‘ dan kan ik de volgende ligaturen invoegen: ij IJ æ Æ œ Œ. Ook de Turkse puntloze ı en de ș, de Hongaarse ȅ en de IJslandse đ.
Bij talenstudie kies ik in ‚Tekenweergave‘ de afdeling ‚Fonetisch alfabet‘, voor onder meer ə ʃ ŋ en ʒ. Voor accenten en tildes hoef ik tekenweergave niet eens open te maken, dat gaat met de alt-toets. Alt u + a is ä, alt u + u is ü, alt u + i is ï, alt n + a is ã, alt s is ß, alt i + e is ê, alt a is å. Voor Ä gebruik ik de hoofdlettertoets erbij. Simpel.
In ‚tekenweergave‘ is overigens veel meer mogelijk: Grieks, Siamees, Cyrillisch, Hebreeuws, Armeens, Arabisch, Burmees, een aantal Indiaanse, Indiase en Ceylonese talen. En niet te vergeten Tibetaans, Chinees-Japanse kanji-tekens, Hiragana, Katakana en Hangul.
Laat ik hier nog iets aan toevoegen voor wie het openen van ‚Tekenweergave‘ te omslachtig vindt. Ga in Word naar Extra/AutoCorrectie en stel in dat I J altijd als IJ wordt weergegeven, en i j als ij. Het nadeel hiervan is wel dat je dan voor skijack of skijas de ij moet wissen en opnieuw een i en j moet tikken.
Daar is ook wel weer een oplossing voor: vertel Word dat twee keer een accolade {{ of twee keer een apestaart @@ (die je waarschijnlijk nooit nodig zult hebben) als ligaturen ij resp. IJ weergegeven moeten worden.
Vielen Dank für die Infos, Jan. Ich bin sicher, dass der/die eine oder andere sie gut verwenden kann!
@Emigrant: Über genau diese Besonderheit schreibe ich im Artikel
Langes ij und kurzes ei, auf den ich in diesem Blogpost auch verlinkt habe.
Ah, natuurlijk, jij ‘lijdt’ ook persoonlijk onder de i j- problematiek, daar had ik niet aan gedacht.
Ach, so schlimm ist es nicht. Hier in Deutschland muss ich meinen Nachnamen zwar immer buchstabieren, aber das musste ich früher in NL auch ;-)
vielen Dank!
Das war wie immer sehr lehrreich.
Und die meisten Nederlands Beispielsätze hab ich auch sofort verstanden.
:-)
Das freut mich, Frau Vorgarten!
Hallo,
ich habe jetzt schon einige Zeit erfolglos im Netz nach einer Antwort gesucht. Vielleicht kann mir hier jemand helfen. Wie werden Niederländische Musik- oder Filmtitel geschrieben? Groß oder klein? Im Englischen wird da ja alles groß geschrieben, bis auf „of“, „with“, „is“ usw.
Wie ist das bei unseren Nachbarn? Ich habe z. Bsp. im Netz drei verschiedene Varianten eines BLØF-Titels gefunden: „Aan De Kust“, „Aan de Kust“ und „Aan de kust“. Was ist denn nun richtig?
LG Karsten
Hoi Karsten,
im Prinzip fängt nur das erste Wort eines niederländischen Film- oder Buchtitels mit einem Großbuchstaben an. Den BLØF-Song würde ich also als „Aan de kust“ schreiben.
Bei fremdsprachigen Titeln wird die Schreibweise der Ausgangssprache übernommen. Für deutsche Bücher, Songs und Filme bedeutet das zum Beispiel, dass Substantive mit einem Großbuchstaben beginnen:
Ik heb gisteren Die Zauberflöte van Mozart gezien.
Ich hoffe, das hilft Dir weiter.
Groetjes,
Alex
Dank je wel.
[…] Ausdrücken und Redewendungen auftaucht. In manchen Zusammensetzungen wird er noch mit einem Großbuchstaben geschrieben. In anderen hat er sich so verallgemeinert, dass er klein geschrieben […]
Liebe Alex,
in Zeiten des Corona-Virus, gerade heute am Sonnabend, sind Deine Zeilen, Artikeln, Kommentare ect. nicht nur eine wohltuende Abwechselung zu dem, was uns in Sachen ‚Corona‘ so um die Ohren gehauen wird. Ich habe nun viele Jahre mit einer amerikanischen Firma in Heerlen/NL zu tun gehabt und die Niederlande durch meinen Job dort schätzen gelernt. Heute, nachdem im Ruhestand bin, fehlt mir manchmal das Niederländische. Umso mehr weiß ich Dein Engagement hier im Internet zu schätzen. Mach weiter so und viel Glück. MfG K. Paul Riechmann, .
Danke für deine wertschätzenden Worte, Paul. Ich bleibe dran :)
Alles Gute auch für dich und deine Lieben.