Zum Inhalt springen

Niederländischer Frühstückskuchen

Last updated on 02-07-2020

Als typisch niederländisch gilt ontbijtkoek, in Deutschland bekannt als Frühstückskuchen oder Honigkuchen. Auch wenn der Name anderes vermuten lässt: Ontbijtkoek gehört nicht unbedingt zu einem niederländischen Frühstück. Meist wird er als kleine Zwischenmahlzeit verzehrt.

In diesem Gastbeitrag auf Niederländisch beschreibt buurtaal-Leserin Simone Timmermans, wie und wann das Gebäck entstanden ist und welche Rolle die Traditionsfirma Peijnenburg dabei spielt.

Mit Vokabelliste

Die Zwischenüberschriften des Artikels sind zur besseren Orientierung auf Deutsch und eine Übersicht der verwendeten Vokabeln findet ihr auf Quizlet.

Veel leesplezier!

Ontbijtkoek: Neerlands lekkerste traditie?

Meer dan de helft van de Nederlandse vakantiegangers neemt Nederlandse etenswaren mee op vakantie. Wanneer je bedenkt dat elk Nederlands huishouden gemiddeld een ontbijtkoek per maand koopt, is de kans groot dat er in veel achterbakken, koffers en caravans ontbijtkoek te vinden is.

Maar wat is ontbijtkoek eigenlijk en is het wel zo typisch Nederlands? In dit artikel gaat het ook om de geschiedenis van de ontbijtkoek, met een speciale plek voor een aantal hoogte- en dieptepunten van het Brabantse bedrijf Koninklijke Peijnenburg.

Unentbehrlich

Ontbijtkoek hoort bij Nederlanders, net als drop, hagelslag, boerenkool met worst, kaas en stroopwafels. Jaarlijks eten we ruim 100 miljoen ontbijtkoeken. De naam doet misschien anders vermoeden, maar dat doen we niet alleen bij het ontbijt. Meer dan driekwart van de ontbijtkoeken eten de Nederlanders als tussendoortje.

Pfefferkuchen

De oorspronkelijke naam van de zoete koek met rogge, honing en specerijen is dan ook niet ontbijtkoek, maar peperkoek. Die naam is ontstaan in de tijd van de VOC. In die tijd werden alle specerijen onder één naam geschaard: peper. Terwijl je helemaal geen peper proeft in een hap peperkoek!

De naam peperkoek wordt in de provincies Limburg en Brabant (en in Vlaanderen) nog veel gebruikt. Boven de rivieren zegt men vooral ontbijtkoek. En ten zuiden van de lijn Tilburg-Eindhoven, in de Kempen, werd het woord pondkoek veel gebruikt. De koek werd namelijk per pond afgesneden en verkocht.

Opfergabe

De oude Egyptenaren aten al een voorloper van de ontbijtkoek zoals wij die kennen. Vanwege de kostbare ingrediënten werden de koeken gebruikt als offers. Ook de Romeinen en Grieken deden dit. De goden zouden gunstig gestemd worden door de honig, de peper zou de demonen op afstand houden.

Schon seit dem sechzehnten Jahrhundert backen niederländische Bäcker ontbijtkoek.

Uit gemeentearchieven blijkt dat in Nederland al vanaf de zestiende eeuw professioneel ontbijtkoek werd gebakken. Koekbakkers experimenteerden ijverig met verschillende kruiden en specerijen.

Logo des niederländischen Frühstückskuchenherstellers Peijnenburg
Foto: Simone Timmermans

Traditionsfirma Peijnenburg

Tegenwoordig is het bekendste merk ontbijtkoek Peijnenburg. Het merk bestaat inmiddels ruim 130 jaar. In het familiebedrijf (alleen tussen 2000 en 2006 is het bedrijf in handen van een investeringsmaatschappij) ligt de nadruk op

mooie lekkere en verrassende producten waar zoveel mogelijk mensen van kunnen genieten

Verführerischer Duft

Het begint allemaal als Harry Peijnenburg in 1883 zijn dorpsbakkerij start in het centrum van Geldrop. In 2017 heeft Koninklijke Peijnenburg ook vestigingen in Sintjohannesga (Friesland) en Enkhuizen (Noord-Holland). Toch blijft het plaatsje Geldrop onlosmakelijk verbonden met de koeken. Niet alleen omdat de bakkerij midden in het centrum staat, maar vooral vanwege de zoete karakteristieke geur die tot ver in de omgeving door de wind wordt meegevoerd.

In de vroege ochtenduren bakt Harry Peijnenburg beschuit, brood en koek. Ook bakt hij peperkoek in een op hout gestookte oven. De producten verkoopt hij in de winkel. En kun je de winkel niet bezoeken, dan krijg je in die tijd de verse waren aan huis geleverd.

De zoon van Harry, Johan, pakt het vanaf 1915 grootser aan en start met de industriële productie van de koek. Johan Peijnenburg woont een half jaar in Parijs om meer over het bakken van koek te leren. Ontbijtkoek bakken is niet eenvoudig, het proces neemt meerdere dagen in beslag en iedere koekbakker heeft zijn eigen geheime recept. Door zijn contacten met kunstenaars ontwikkelt Johan zich tot een zeer creatieve ondernemer en besteedt hij veel aandacht aan mooie verpakkingen voor de koek. Dat blijft een kenmerk van Peijnenburg.

Ontbijtkoek zum Kaffee (Foto: Simone Timmermans)
Foto: Simone Timmermans

Überraschungskuchen

De zaken gaan goed in de jaren dertig, de creativiteit van Johan houdt het bedrijf overeind. Zo ontwikkelt hij een surprisekoek in 1933, een ontbijtkoek waar een aardigheidje bij verpakt zit. De ene keer is het een stuk gum, de andere keer een vulpotlood. Ruim veertig jaar later gebruikt de Italiaanse chocoladefabrikant Ferrero het idee van een verrassing bij een product opnieuw in de vorm van de inmiddels welbekende Kinder Surprise. Meer dan toeval is het niet.

Juist in de moeilijke tijden waarderen de Nederlanders de extraatjes bij de koek. De koek wordt dan ook een groot succes en helpt koekbakker Peijnenburg door de crisisjaren heen. Het bedrijf krijgt in 1939 de opdracht de koek en noodrantsoenen voor de Nederlandse soldaten te verzorgen. Ook voor het volk wordt peperkoek gebakken, mensen kunnen die met hun broodbonnen kopen.

Schimmelplage

In de jaren zestig heeft het bedrijf het niet makkelijk. Er zijn veel te veel koekfabrikanten in Nederland en Peijnenburg moet een plek zien te veroveren tussen de andere leveranciers die aan de opkomende grootwinkelbedrijven leveren. In dezelfde jaren treft een schimmelaffaire het bedrijf. In het voorjaar van 1963 krijgt Peijnenburg ineens massale klachten over schimmel. Gehoopt wordt dat minder vocht gebruiken de oplossing is. Dat maakt de koek droog en nieuwe klachten ontstaan. Na lang speurwerk blijkt dat de lucht die wordt gebruikt om de koek te koelen, besmet is door het compostbedrijf dat zich pas in Geldrop had gevestigd.

De gevolgen van de schimmelaffaire zijn lange tijd merkbaar. Kwaliteit blijft hoog in het vaandel staan, Peijnenburg verbetert de technische installaties en start meerdere reclamecampagnes om het imago te herstellen.

Hundertjähriges Jubiläum

Peijnenburg bestaat 100 jaar op 21 maart 1983. Reden genoeg om onderscheiden te worden met het predicaat Koninklijk. De dag is een grootse dag voor de bakkerij. Ieder gezin in het dorp mag een feestkoek komen halen, alle medewerkers krijgen een extra vrije dag en een weekendje Parijs cadeau. Voor Han Peijnenburg, die op dat moment aan het roer staat van het bedrijf, is het predicaat Koninklijk een grote eer. In het Koekboek lezen we:

Ooit hielp hij in Lech de koningin (Beatrix, ST) bij het oversteken. Toen ze hem bedankte en vroeg “U bent zeker verkenner geweest?’, antwoordde hij trots: “Nee ik ben Ridder in de Orde van Oranje Nassau, om U te dienen”. Het is duidelijk dat deze ridder uiterst verguld is met de letterlijke kroon op zijn werk.

Peijnenburg und die Massai

Geef je een Nederlander een stukje ontbijtkoek, is de kans groot dat je “Happen naar Peijnenburg” hoort. De gelijknamige reclamecampagne is maar liefst zeven jaar te zien en zorgt ervoor dat heel Nederland Peijnenburg en ontbijtkoek als hetzelfde is gaan zien. Ophef ontstaat als in 2009 het Afrikaanse Masai-volk al koekhappend te zien is in een tv-spot.

Wij veroordelen dit misbruik van onze cultuur ten zeerste en eisen de nederige excuses van de fabrikant die door het verkrachten van onze tradities miljoenenwinsten maakt’, aldus een Masai-leider.

In een reactie geeft Peijnenburg aan dat het dorpshoofd van de Masai die te zien zijn, het eens is met de reclame en de bedoeling daarvan. Excuses maken doet Peijnenburg dan ook niet. Het imago van de koekfabrikant lijkt er niet onder te lijden.

Marktführer

Peijnenburg blijft namelijk marktleider in ontbijtkoek. Maar bijvoorbeeld ook het Nederlandse bedrijf Bolletje (bekend door de reclameslogan “Ik wil Bolletje!”) produceert ontbijtkoek. Net als veel kleine bakkerijen. Die gebruiken vaak hun eigen lokale variant op het traditionele recept van rogge, honing en specerijen. Zo is er bijvoorbeeld de Tielse Kermiskoek, Oudewijvenkoek uit Groningen en kruidkoek uit koekstad Deventer.

Hoewel de meeste recepten een goed bewaard geheim zijn, wordt vaak gebruik gemaakt van ingrediënten als appel, gember, noten, rozijnen en kaneel. Zo is er voor iedereen wat wils, of het nu in huis, op het werk, op vakantie, tijdens het ontbijt, de lunch of bij de koffie is.


18 Kommentare

  1. Hendrik Hendrik

    Sorry, aber ich finde es befremdlich, daß der „speciale plek“ für Peijnenburg schlußendlich ca. 3/4 des gesamten Artikels ausmacht. Aber danke für das verbleibende Viertel.

  2. Schade, dass du den Artikel offensichtlich als Werbung siehst, Hendrik. Das war keineswegs so gemeint und weder Simone noch ich (buurtaal) werden von der Firma Peijnenburg gesponsert. Simone, die Autorin, ist Historikerin und schreibt öfter über die Geschichte und Entwicklung niederländischer Unternehmen. Hier auf buurtaal ist zum Beispiel auch ein Artikel über den Elektronikkonzern Philips von ihrer Hand erschienen.

    • Hendrik Hendrik

      Das eigentlich weniger, dazu ist er dann doch zu wenig werblich. Der Artikel hat einfach den falschen Titel. In einem Artikel über ontbijtkoek würde ich doch eher mehr zu Zutaten/ Varianten (gemberkoek), Rezeptur (kann man den eigentlich selber backen?), Kombination mit anderen Speisen/ Getränken (ich krümele immer 2 Scheiben o.k. in mein limburgs zuurvlees), unterschiedliche Marken, gibt’s den auch Bio?, etc. etc. etc. erwarten. Hier wackelt halt irgendwie der Schwanz mit dem Hund.

      Aber witzig: Genau das war mein Gedanke gestern, da hat jemand die Firmengeschichte von Peijnenburg aufbereitet und dies ist nun eine Zusatzverwertung.

      • Hi Hendrik, Simone hat den Artikel in erster Linie für das buurtaal-Blog geschrieben (und möchte den Text zusätzlich später auf einem noch zu startenden eigenen niederländischsprachigen Blog veröffentlichen).

        Ich gebe dir Recht, dass der Titel etwas in die Irre führt. Ich überlege, ob ich das Thema „ontbijt in seinen vielen Variationen“ nicht noch mal selbst aufgreifen soll – dann in der Tat inklusive Rezept.

  3. Jan Bahr Jan Bahr

    Moin,

    im Norden, von wo ich stamme, heißt (hieß zumindest während meiner Kindheit) der ontbijtkoek nicht etwa Frühstückskuchen, sondern Honigkuchen. Keine Ahnung, ob Honig dran ist…

    Groetjes
    Jan

  4. Vor drei Tagen bekam ich einen ontbijtkoek von einer Freundin geschenkt, jetzt liegt er bei mir im Kühlschrank. Wie lange hält der eigentlich angebrochen? Und was tut man da drauf? Butter und Käse? Und womit kann man die übermäßige Süße kompensieren? Ich tendiere momentan ziemlich zur Übersäuerung und traue mich deshalb nicht so recht, mich am ontbijtkoek zu versuchen. Kann mich da jemand aufklären?

    • Hendrik Hendrik

      Das knatschsüße kannst du eigentlich nicht kompensieren, außer durch richtig dick kalte Butter drauf legen(!). Nur ich fürchte, dein Magen wird sich davon nicht täuschen lassen. Ich kenne zwar Rosinenstuten mit Gouda (belegen), aber o.k. wäre mir dann doch zu extrem.

      Wenn dir grad nicht danach ist, kannst du den auch prima in Scheiben einfrieren, dann taust du nur das auf, was du z.B. am Sonntag zum ontbijt schaffst.

      • Georg Georg

        Ich habe scheinbar einen für Deutsche untypischen Geschmack (böse Zungen behaupten ‚Geschmack wie ’n Pferd‘, obwohl ich Pferden durchaus einen guten Geschmack zutraue), denn ich habe nicht die geringsten Probleme damit, den mir seit meiner Kindheit (ich bin Baujahr ’61) bekannten Honigkuchen außer mit Butter auch mit Schinken, Ei oder Käse (gerne Brie) zu belasten und zu genießen. Warum nicht? Es soll ja auch Leute geben, die essen ihr Frühstücksei mit Maggi-Würze. Das wiederum wäre nicht mein Geschmack – Pferde haben scheinbar doch einan guten Geschmack. :)

    • Hi Patricia, Hendrik hat Recht, ontbijtkoek (aus dem Supermarkt) ist für Menschen, die nicht so viel (raffinierten) Zucker essen möchten, nicht unbedingt die erste Wahl …

      Ich werde mir in der jetzt angebrochene dunkle Jahreszeit mal ein schönes Rezept heraussuchen und selber welchen backen. Das Rezept stelle ich dann hier auf buurtaal, OK?

      • Inzwischen sind nach Erhalt meines Ontbijtkoeks 2 Monate vergangen, denn alle meine geliebten Dominosteine wurden inzwischen verspeist, und dann habe ich ihn mal angeschnitten, den Ontbijtkoek. Erstaunlich, daß er nun nach fast zwei Monaten keinerlei Anzeichen von Schimmel hat und immer noch echt lekker schmeckt. So mierezoet wie ich dachte, ist der gar nicht, und nun gönne ich mir nachmittags ein dünnes Scheibchen mit Frischkäse drauf. Schmecken die eigentlich alle gleich – so in etwa nach Lebkuchen – und gibt es die auch in ganz kleinen Verpackungseinheiten?
        Oder gibt es da Unterschiede?

        • Schön, dass er dir schmeckt, Patricia. Geschmacklich gibt es durchaus Unterschiede. Und ja: Es gibt ontbijtkoek auch scheibenweise verpackt zu kaufen.

          • So, meinen ersten kleinen Ontbijtkoek habe ich erstanden, er schmeckt sehr ähnlich wie jener, den ich schon hatte. Es ist ein Peijnenburg 4er-Pakje Parelkandij. Viel Plastik für relativ wenig Kuchen, da zwickt doch etwas das ökologische Gewissen. Aber so kann man sich mit dem Verzehr Zeit lassen. Jetzt noch bei Aldi den passenden Frischkäse – den Schittlauchring – besorgen ….

Schreibe einen Kommentar

Deine E-Mail-Adresse wird nicht veröffentlicht. Erforderliche Felder sind mit * markiert