Last updated on 03-10-2017
In diesem Gastartikel beschreibt buurtaal-Leserin Simone die Entstehungsgeschichte der niederländischen Firma Philips – heutzutage ein weltweit tätiges Unternehmen mit über 100.000 Angestellten.
Dieser Blogbeitrag ist auf Niederländisch. Als kleine Lesehilfe habe ich ihn mit deutschen Zwischenüberschriften versehen.
Philips: in den Niederlanden so allgegenwärtig wie Ikea
In een Nederlands huishouden kun je niet om producten van elektronicaconcern Philips heen. Het scheerapparaat in de badkamer: ontwikkeld door Philips. De geluidsinstallatie in de woonkamer en het licht in de slaapkamer: ook van Philips. En laten we niet de Senseo-koffiepadmachine in de keuken vergeten, ontwikkeld in samenwerking met dat andere Nederlandse bedrijf, Douwe Egberts.
Philips is tegenwoordig wereldwijd actief, het bedrijf heeft stevige wortels in het Nederlandse Eindhoven. Hoe is de geschiedenis van deze Noord-Brabantse stad al 125 jaar lang met Philips verbonden?
Am Anfang war das Licht
Gerard Philips (1858-1942) studeert in 1883 af als werktuigbouwkundig ingenieur. Als hij ontdekt dat in Engeland elektrisch licht wordt gebruikt, reist hij af naar Glasgow. Daar leert hij, van onder andere de befaamde natuurkundige Sir William Thomson (de latere Lord Kelvin), meer over elektrisch licht.
Als Gerard een aantal jaren ervaring als fabrikant heeft opgedaan, is het tijd voor een eigen fabriek. Zijn vader Frederik Philips is bankier en beschikt over voldoende financiële middelen. Samen kopen ze op 15 mei 1891 voor 12.150 gulden een oud fabriekje in het kleine industriestadje Eindhoven. Met Frederik Philips als directeur is de firma Philips & Co een feit.
In de eerste bestaansjaren van de firma richt Gerard zich vooral op onderzoek en ontwikkeling van gloeilampen. De productie is heel bescheiden, ook voor die tijd: niet groter dan een paar honderd lampen per dag. Pas als jongere broer Anton (1874-1951) als verkoper aan de slag gaat, groeit de firma Philips snel en maakt het bedrijf winst. Maar eigenlijk kwam Anton niet graag naar Eindhoven. Hij noemde het
een dorp begraven in de vergetelheid van Brabants eindeloze ruimte. Een groep huizen, weggezonken in een mistig moeras.
Anton is een echte zakenman en haalt veel orders binnen. Als vader Frederik zich in 1899 terugtrekt uit het bedrijf, wordt Gerard directeur en Anton medefirmant. De zaken lopen goed voor het jonge bedrijf. Na de oprichting van de NV Philips Gloeilampenfabriek in 1912 kan Philips zich al meten met de grootste gloeilampenfabrieken in Europa. Daaronder zijn ook de Duitse bedrijven AEG en Siemens & Halske.
Van het begin af aan is er een goede relatie tussen leiding en personeel. Er wordt hard gewerkt, maar er is bij Philips ook aandacht voor ontspanning en het leven naast het werk. In de zomermaanden worden de arbeiders getrakteerd op kersen, met Sinterklaas is er in de eerste bestaansjaren voor iedere werkkracht een speculaaspop.
Der Erste Weltkrieg als Wachstumskatalysator
Als de Eerste Wereldoorlog uitbreekt, kan Philips geen gebruik meer maken van Duits lampengas. De broers gaan het daarom zelf produceren. Ze richten een compleet laboratorium in voor chemisch en natuurkundig onderzoek: het NatLab. Door de jaren heen doen ze er geluidsexperimenten, wordt er de eerste televisie-uitzending van Nederland verzorgd én de cd uitgevonden!
Gerard Philips trekt zich in 1922 terug uit het bedrijf. Anton neemt het roer van Philips over. Vanaf dat moment komt de wereldwijde uitbreiding pas echt goed op gang. Anton maakt tijdens de oorlog gebruik van de boycot van Duitse producten in landen als Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. Philips verovert in die landen een groot marktaandeel.
Elektrisches Licht für alle
Tot de Eerste Wereldoorlog was elektrisch licht in woonhuizen alleen iets voor rijke mensen geweest, na de oorlog komt daarin verandering. In een hoog tempo krijgen woonhuizen een elektrische aansluiting en ontstaan regionale kabelnetten, die ook het platteland ontsluiten. De prijs van elektriciteit daalt en de vraag naar lampen stijgt explosief. Naast gloeilampen gaat het bedrijf medische apparatuur, radio’s en televisies maken. Om te kunnen voldoen aan de groeiende vraag zijn er mensen nodig, grondstoffen en ruimte.
Wachsende Infrastruktur
Eindhoven was altijd een klein stadje geweest. Zonder Philips was Eindhoven waarschijnlijk nog steeds klein geweest. Door de groei van Philips groeit ook de stad Eindhoven enorm. In de jaren twintig van de vorige eeuw wordt veel gebouwd in het centrum, waaronder de Lichttoren. Tegenwoordig kun je er voor veel geld een loft kopen, vroeger werden in de toren Philips-lampen getest op duurzaamheid. Jarenlang brandt 24 uur per dag licht in de toren. In de dorpsgemeenschap Strijp verrijst het industriegebied Strijp-S. Vanuit heel Nederland komen mensen naar Eindhoven om in de fabrieken van Philips te gaan werken. De woningnood is al snel heel erg hoog. In 1910 begint Philips dan ook met de bouw van Philipsdorp: 700 woningen, speciaal voor werknemers van Philips.
Philips zorgt niet alleen voor werkgelegenheid en woningen. Er komen Philips-scholen, een bibliotheek, ontspanningscentrum en een Philips Sport Vereniging, waaruit de voetbalclub PSV voortkomt. In 1911 verricht de dan vijfjarige Frits, zoon van Anton Philips, de eerste aftrap. Voor zieke mensen is er het Philips Gezondheidscentrum. Philips is overal.
Philips is Eindhoven en Eindhoven is Philips
wordt een bekende uitdrukking.
Anton Philips koopt in 1921 het landgoed Wielewaal. Een deel van het landgoed werd tot een wandelpark voor de bevolking van Eindhoven. In opdracht van zoon Frits wordt in 1934 een landhuis op het immense landgoed gebouwd. Hij zal er tot zijn dood in 2005 wonen. Op dit moment staat het landgoed te koop. Een verkoopprijs wordt niet genoemd, bekend is wel dat alleen al het landgoed van 142 hectare 20 miljoen euro waard is.
Zweiter Weltkrieg: Evakuierung
Voor het begin van de Tweede Wereldoorlog neemt Anton Philips afscheid als directeur van het bedrijf. Hij draagt de leiding van het concern over aan zijn schoonzoon Frans Otten. Op dat moment is Philips al enkele jaren bezig met een plan om het bedrijf te kunnen evacueren.
Doordat een groot deel van de werknemers van het bedrijf buiten Nederland werkt, heeft de top van het bedrijf een goed beeld van de groeiende politieke en economische spanningen in Europa. De Philips-directie besluit tot mogelijke evacuatie van personeel, machines, voorraden en grondstoffen. Twee keer was het loos alarm, op de avond van 9 mei 1940 wordt voor de derde keer het sein tot evacuatie gegeven. Vier dagen later vertrekt de directie van Philips naar het Engelse landgoed Snowdenham Hall. Een van de kinderen herinnert zich nog goed hoe het was om daar samen te leven:
Het was allemaal soepel geregeld. We woonden met z’n allen in het grote huis. Ik weet nog dat bij het ontbijt de oude heer Philips besliste hoeveel gestoofde pruimen je mocht hebben. Hij kon het niet laten om nog een beetje te managen.
Die zwei Seiten des Krieges
Na een kort verblijf in Engeland vertrekt de Philips-top naar Amerika. Daar gaat het bedrijf een bijdrage leveren aan de bevrijding. Tegelijkertijd staat in Nederland een deel van Philips in dienst van de Duitse oorlogsmachine. De onervaren Frits Philips had namelijk in Nederland moeten blijven en de leiding gekregen over de Nederlandse tak van het bedrijf. Er wordt zo aan beide kanten verdiend.
Philips is dan ook een van de weinige Nederlandse bedrijven die versterkt uit de Tweede Wereldoorlog is gekomen. Toch werd het handelen met de Duitsers door de Geallieerden niet zomaar geaccepteerd: op 6 december 1942 werden de fabrieken van Philips in Eindhoven voor het eerst door de Engelsen gebombardeerd. De fabrieken lagen midden in Eindhoven, de schade aan het centrum van de stad was dan ook enorm.
Expansion
Na de oorlog kent Philips enorme groei. Niet alleen in Eindhoven, ook in andere steden in Nederland ontstaan Philips-vestigingen. In het topjaar 1974 heeft Philips ruim 400.000 medewerkers, 91.000 daarvan werken in Nederland. Met het aftreden van Frits Philips in 1971 komt een einde aan de naam Philips aan de top van het bedrijf. Zijn zwager neemt de volgende zes jaar de leiding in het bedrijf over, daarna verdwijnt de familielijn uit het bedrijf.
Automatisierung
In de stad Eindhoven wordt vanaf de jaren 80 steeds minder productiewerk gedaan. Er komen meer en meer kantoor- en managementfuncties, het personeelsbestand daalt. Door de automatisering en verplaatsing van productie naar meer dan 40 lagelonenlanden wordt de invloed van Philips in Eindhoven steeds minder groot. In 1997 verhuist het hoofdkantoor naar Amsterdam. Slechts twee bedrijfstakken zijn nog in Eindhoven te vinden.
Zeventien jaar later wordt Philips in tweeën gesplitst. De onderdelen Healthcare en Consumer Lifestyle worden samengevoegd. Zij zullen de kern van het nieuwe Philips vormen. De lichtactiviteiten worden in een apart bedrijf ondergebracht. Het lijkt erop dat na ruim 100 jaar de banden met licht en de lichtstad van Nederland verbroken worden.
Eindhoven als Technologiezentrum
Eindhoven blijft een belangrijk en levendig technologisch centrum. Van al het geld dat wordt besteed aan ontwikkeling en onderzoek gaat in Nederland een derde naar Eindhoven en omgeving. Niet voor niets werd de regio Eindhoven in 2011 door het Intelligent Community Forum uitgeroepen tot ‘slimste regio ter wereld’. Een regio waar veel aandacht is voor technologie, maar waar ook het verleden niet wordt vergeten.
Veel historische Philipsgebouwen krijgen een nieuwe bestemming, het industriële complex Strijp-S wordt een bruisend cultureel- en designcentrum. Ook al krijgen de gebouwen een nieuwe bestemming, overal is nog aandacht voor het industriële erfgoed en is duidelijk te zien welke invloed de familie Philips op de stad Eindhoven heeft gehad.
Alle Bilder in diesem Artikel: Simone Timmermans
Leuk om te lezen! Ik ben enkele jaren geleden in het Philipsmuseum geweest. Als je een keer in Eindhoven bent is dat echt een aanrader.
En als je van moderne kunst houdt kun je er ook nog naar het Van Abbemuseum
Dat is ook een goede tip. Bedankt Trijntje!
Zeker een goede tip Trijntje. En wat fijn dat je mijn bijdrage leuk vindt! Eindhoven biedt een heleboel leuks voor een dag of zelfs een weekendje weg in Nederland. Dus mocht je in de buurt zijn… :-)
Bedankt uit Duitsland von een beginner in nederlandse talen.
Ik heb veel begrept.
Das freut mich, Sönke. Schön, dass du als Anfänger vieles verstanden („begrepen“) hast.
Graag gedaan Sönke!
Wallfahrtsstätte meiner Jugend war für mich das Evoluon, eine Austellung in einem UFO-förmigen Gebäude in Eindhoven. Philips hatte es konzipiert. Es beschäftigte sich mit der Evolution der Menschheit, mit Forschung und Wissenschaft. Es schien uns eine unglaubliche Zukunft mit enormen Entwicklungsmöglichkeiten zu verheißen. Und das Jahr 2000 war die Zukunft.
Wiki: https://de.wikipedia.org/wiki/Evoluon
In het Nederlands, iets uitvoeriger:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Evoluon
Heute liegt das Jahr 2000 schon lange hinter uns, die Zukunft tendiert immer mehr zum Alptraum, vor allem für elektrosensible Menschen wie mich. Totale Überwachung zeichnet sich ab, absolute Kontrolle über alles und jeden, die selbst die Visionen von Huxley und Orwell weit hinter sich lassen, und eine Mikrowellen-Bestrahlung, der man nirgendwo mehr entkommen kann. Ständig brummt und kribbelt alles, eine Nacht mal durchschlafen ist fast unmöglich geworden. Immer mehr werden Menschen durch Roboter ersetzt, es gilt nur noch Materialismus und Geldgier. Empathie und Mitgefühl gehen mehr und mehr verloren. Was gäbe ich nicht drum, könnte ich zurück in die sechziger Jahre!
Toen ik nog een kind was wilde ik graag een keer naar het Evoluon, dat is er nooit van gekomen.
Ik ben er wel een keer geweest en ik vond het toen – als ongeveer tienjarige – heel indrukwekkend. Het mooie was ook dat je er als kind ook zelf dingen mocht doen en uitproberen (stroom opwekken door te fietsen bijvoorbeeld, als ik het me goed herinner).
Es hätte noch einen bekannten Spruch erwähnt werden können. Man darf im Radio und Fernsehen bekanntlich keine Schleichwerbung machen. Also, da müssen Firmen umschrieben werden.
Und manchmal wird so eine Umschreibung zu einem geflügelten Wort. So auch die Umschreibung von Philips:
„Een gloeilampenfabriek in het zuiden des lands“
Der Genitiv ist notwendig, „een gloeilampenfabriek in het zuiden van het land“ ist nur irgendeine Glühbirnenfabrik im Süden des Landes. Auch wenn es nur eine einizige davon gab….
Übrigens, ist euch schon mal aufgefallen, daß Deutsche den Namen „Philips“ komplett anders aussprechen, sogar in der Werbung? Es klingt fast wie das englische „Phillips“, als stünde da einen Doppelt-L. Wo es doch wirklich mit einem hellen „i“ ist, so wie in „Licht“.
Tja, darum nehmen die Niederländer Rache, und sprechen sie „Dr Oetker“ aus als „Dokter Utker“.
Das ist doch keine Rache, die Nederlandertjes wissen es einfach nicht besser.
Genauso wenig wird es der deutsche Durchschnitts-Gartenzwerg jemals auf die Reihe bekommen, „Roermond“ , wo ja die Rur in die Maas mündet, korrekt als „Rurmond“ und nicht als „Röhrmond“ auszusprechen.
„Een gloeilampenfabriek in het zuiden des lands“
Der Genitiv ist notwendig, „een gloeilampenfabriek in het zuiden van het land“ ist nur irgendeine Glühbirnenfabrik im Süden des Landes. Auch wenn es nur eine einizige davon gab….
Gibt es wirklich einen Unterschied in der Bedeutung?
Übrigens, ist euch schon mal aufgefallen, daß Deutsche den Namen „Philips“ komplett anders aussprechen, sogar in der Werbung? Es klingt fast wie das englische „Phillips“, als stünde da einen Doppelt-L. Wo es doch wirklich mit einem hellen „i“ ist, so wie in „Licht“.
Das „L“ wird ja im niederländischen oft anders, manchmal wie im Englischen, ausgesprochen, aber unabhängig ob doppelt oder nicht.
Ach, da habe ich mich undeutlich ausgedrückt. Ich meinte selbstverständlich die Aussprache des ersten „i“. Das wird in Deutschland, so ist mir aufgefallen, ausgesprochen wie im Englischen. Ich hoffe, daß der letzte Satz „Wo es doch….“ für dich jetzt auch Sinn macht.
Und zu dem Bedeutungsunterschied: ja, den gibt es. Der Genitiv ist ausgestorben (also: „van de man“ statt „des mans“), wird nur noch in versteinerten Ausdrücken benutzt, so wie in diesem hier. Für mich (Niederländisch als Muttersprache) hat die Form „van het land“ eine nicht-markierte Bedeutung, jedoch, „des lands“ sehr wohl.
@Phillip, @Romke: Ich sehe da keinen.
Es stimmt aber was Romke über die Aussprache von „Philips“ sagt. Im Niederländischen ist das „i“ länger (es steht ja in einer offenen Silbe). Deutsche sagen meist „Phillips“ mit kurzem „i“.
Alles klar, es geht nicht um as „l“, sondern um das „i“ davor. Ich muss also darauf achten, dass Niederländer meinen Namen nicht nur richtig schreiben, sondern auch richtig aussprechen. :-)
Letzteres wird nur klappen, wenn du sie selbst darauf hinweist, Phillip. Sonst werden Niederländer das „i“ eher französisch/niederländisch aussprechen. Dein Name ist übrigens auch in NL durchaus verbreitet – und jeder mit diesem Namen wird ihn buchstabieren müssen (Philip/Phillip/Filip …)
Aber wenn sie wissen, wie man ihn schreibt, und dann nach niederländischen Regeln aussprechen, dann ist die Aussprache richtig. :-)