Niederländischer Frühstückskuchen

Last updated on 02-07-2020

Als typisch niederländisch gilt ontbijtkoek, in Deutschland bekannt als Frühstückskuchen oder Honigkuchen. Auch wenn der Name anderes vermuten lässt: Ontbijtkoek gehört nicht unbedingt zu einem niederländischen Frühstück. Meist wird er als kleine Zwischenmahlzeit verzehrt.

In diesem Gastbeitrag auf Niederländisch beschreibt buurtaal-Leserin Simone Timmermans, wie und wann das Gebäck entstanden ist und welche Rolle die Traditionsfirma Peijnenburg dabei spielt.

Mit Vokabelliste

Die Zwischenüberschriften des Artikels sind zur besseren Orientierung auf Deutsch und eine Übersicht der verwendeten Vokabeln findet ihr auf Quizlet.

Veel leesplezier!

Ontbijtkoek: Neerlands lekkerste traditie?

Meer dan de helft van de Nederlandse vakantiegangers neemt Nederlandse etenswaren mee op vakantie. Wanneer je bedenkt dat elk Nederlands huishouden gemiddeld een ontbijtkoek per maand koopt, is de kans groot dat er in veel achterbakken, koffers en caravans ontbijtkoek te vinden is.

Maar wat is ontbijtkoek eigenlijk en is het wel zo typisch Nederlands? In dit artikel gaat het ook om de geschiedenis van de ontbijtkoek, met een speciale plek voor een aantal hoogte- en dieptepunten van het Brabantse bedrijf Koninklijke Peijnenburg.

Unentbehrlich

Ontbijtkoek hoort bij Nederlanders, net als drop, hagelslag, boerenkool met worst, kaas en stroopwafels. Jaarlijks eten we ruim 100 miljoen ontbijtkoeken. De naam doet misschien anders vermoeden, maar dat doen we niet alleen bij het ontbijt. Meer dan driekwart van de ontbijtkoeken eten de Nederlanders als tussendoortje.

Pfefferkuchen

De oorspronkelijke naam van de zoete koek met rogge, honing en specerijen is dan ook niet ontbijtkoek, maar peperkoek. Die naam is ontstaan in de tijd van de VOC. In die tijd werden alle specerijen onder één naam geschaard: peper. Terwijl je helemaal geen peper proeft in een hap peperkoek!

De naam peperkoek wordt in de provincies Limburg en Brabant (en in Vlaanderen) nog veel gebruikt. Boven de rivieren zegt men vooral ontbijtkoek. En ten zuiden van de lijn Tilburg-Eindhoven, in de Kempen, werd het woord pondkoek veel gebruikt. De koek werd namelijk per pond afgesneden en verkocht.

Opfergabe

De oude Egyptenaren aten al een voorloper van de ontbijtkoek zoals wij die kennen. Vanwege de kostbare ingrediënten werden de koeken gebruikt als offers. Ook de Romeinen en Grieken deden dit. De goden zouden gunstig gestemd worden door de honig, de peper zou de demonen op afstand houden.

Schon seit dem sechzehnten Jahrhundert backen niederländische Bäcker ontbijtkoek.

Uit gemeentearchieven blijkt dat in Nederland al vanaf de zestiende eeuw professioneel ontbijtkoek werd gebakken. Koekbakkers experimenteerden ijverig met verschillende kruiden en specerijen.

Traditionsfirma Peijnenburg

Tegenwoordig is het bekendste merk ontbijtkoek Peijnenburg. Het merk bestaat inmiddels ruim 130 jaar. In het familiebedrijf (alleen tussen 2000 en 2006 is het bedrijf in handen van een investeringsmaatschappij) ligt de nadruk op

mooie lekkere en verrassende producten waar zoveel mogelijk mensen van kunnen genieten

Verführerischer Duft

Het begint allemaal als Harry Peijnenburg in 1883 zijn dorpsbakkerij start in het centrum van Geldrop. In 2017 heeft Koninklijke Peijnenburg ook vestigingen in Sintjohannesga (Friesland) en Enkhuizen (Noord-Holland). Toch blijft het plaatsje Geldrop onlosmakelijk verbonden met de koeken. Niet alleen omdat de bakkerij midden in het centrum staat, maar vooral vanwege de zoete karakteristieke geur die tot ver in de omgeving door de wind wordt meegevoerd.

In de vroege ochtenduren bakt Harry Peijnenburg beschuit, brood en koek. Ook bakt hij peperkoek in een op hout gestookte oven. De producten verkoopt hij in de winkel. En kun je de winkel niet bezoeken, dan krijg je in die tijd de verse waren aan huis geleverd.

De zoon van Harry, Johan, pakt het vanaf 1915 grootser aan en start met de industriële productie van de koek. Johan Peijnenburg woont een half jaar in Parijs om meer over het bakken van koek te leren. Ontbijtkoek bakken is niet eenvoudig, het proces neemt meerdere dagen in beslag en iedere koekbakker heeft zijn eigen geheime recept. Door zijn contacten met kunstenaars ontwikkelt Johan zich tot een zeer creatieve ondernemer en besteedt hij veel aandacht aan mooie verpakkingen voor de koek. Dat blijft een kenmerk van Peijnenburg.

Überraschungskuchen

De zaken gaan goed in de jaren dertig, de creativiteit van Johan houdt het bedrijf overeind. Zo ontwikkelt hij een surprisekoek in 1933, een ontbijtkoek waar een aardigheidje bij verpakt zit. De ene keer is het een stuk gum, de andere keer een vulpotlood. Ruim veertig jaar later gebruikt de Italiaanse chocoladefabrikant Ferrero het idee van een verrassing bij een product opnieuw in de vorm van de inmiddels welbekende Kinder Surprise. Meer dan toeval is het niet.

Juist in de moeilijke tijden waarderen de Nederlanders de extraatjes bij de koek. De koek wordt dan ook een groot succes en helpt koekbakker Peijnenburg door de crisisjaren heen. Het bedrijf krijgt in 1939 de opdracht de koek en noodrantsoenen voor de Nederlandse soldaten te verzorgen. Ook voor het volk wordt peperkoek gebakken, mensen kunnen die met hun broodbonnen kopen.

Schimmelplage

In de jaren zestig heeft het bedrijf het niet makkelijk. Er zijn veel te veel koekfabrikanten in Nederland en Peijnenburg moet een plek zien te veroveren tussen de andere leveranciers die aan de opkomende grootwinkelbedrijven leveren. In dezelfde jaren treft een schimmelaffaire het bedrijf. In het voorjaar van 1963 krijgt Peijnenburg ineens massale klachten over schimmel. Gehoopt wordt dat minder vocht gebruiken de oplossing is. Dat maakt de koek droog en nieuwe klachten ontstaan. Na lang speurwerk blijkt dat de lucht die wordt gebruikt om de koek te koelen, besmet is door het compostbedrijf dat zich pas in Geldrop had gevestigd.

De gevolgen van de schimmelaffaire zijn lange tijd merkbaar. Kwaliteit blijft hoog in het vaandel staan, Peijnenburg verbetert de technische installaties en start meerdere reclamecampagnes om het imago te herstellen.

Hundertjähriges Jubiläum

Peijnenburg bestaat 100 jaar op 21 maart 1983. Reden genoeg om onderscheiden te worden met het predicaat Koninklijk. De dag is een grootse dag voor de bakkerij. Ieder gezin in het dorp mag een feestkoek komen halen, alle medewerkers krijgen een extra vrije dag en een weekendje Parijs cadeau. Voor Han Peijnenburg, die op dat moment aan het roer staat van het bedrijf, is het predicaat Koninklijk een grote eer. In het Koekboek lezen we:

Ooit hielp hij in Lech de koningin (Beatrix, ST) bij het oversteken. Toen ze hem bedankte en vroeg “U bent zeker verkenner geweest?’, antwoordde hij trots: “Nee ik ben Ridder in de Orde van Oranje Nassau, om U te dienen”. Het is duidelijk dat deze ridder uiterst verguld is met de letterlijke kroon op zijn werk.

Peijnenburg und die Massai

Geef je een Nederlander een stukje ontbijtkoek, is de kans groot dat je “Happen naar Peijnenburg” hoort. De gelijknamige reclamecampagne is maar liefst zeven jaar te zien en zorgt ervoor dat heel Nederland Peijnenburg en ontbijtkoek als hetzelfde is gaan zien. Ophef ontstaat als in 2009 het Afrikaanse Masai-volk al koekhappend te zien is in een tv-spot.

Wij veroordelen dit misbruik van onze cultuur ten zeerste en eisen de nederige excuses van de fabrikant die door het verkrachten van onze tradities miljoenenwinsten maakt’, aldus een Masai-leider.

In een reactie geeft Peijnenburg aan dat het dorpshoofd van de Masai die te zien zijn, het eens is met de reclame en de bedoeling daarvan. Excuses maken doet Peijnenburg dan ook niet. Het imago van de koekfabrikant lijkt er niet onder te lijden.

Marktführer

Peijnenburg blijft namelijk marktleider in ontbijtkoek. Maar bijvoorbeeld ook het Nederlandse bedrijf Bolletje (bekend door de reclameslogan “Ik wil Bolletje!”) produceert ontbijtkoek. Net als veel kleine bakkerijen. Die gebruiken vaak hun eigen lokale variant op het traditionele recept van rogge, honing en specerijen. Zo is er bijvoorbeeld de Tielse Kermiskoek, Oudewijvenkoek uit Groningen en kruidkoek uit koekstad Deventer.

Hoewel de meeste recepten een goed bewaard geheim zijn, wordt vaak gebruik gemaakt van ingrediënten als appel, gember, noten, rozijnen en kaneel. Zo is er voor iedereen wat wils, of het nu in huis, op het werk, op vakantie, tijdens het ontbijt, de lunch of bij de koffie is.

---